વૈદિક કાળથી ભગવાન સૂર્યની પૂજા થઈ રહી છે. સૂર્યને વેદોમાં જગતનો આત્મા અને ઈશ્વરનું નેત્ર બતાવવામાં આવ્યો છે. સૂર્યને જીવન, સ્વાસ્થ્ય અને શક્તિના દેવતાના રૂપમાં પૂજવામાં આવે છે. એવી માન્યતા છે કે સૂર્યદેવની કૃપાથી જ પૃથ્વી પર જીવન છે. ઋષિમુનિઓએ ઉદય થતા સૂર્યને જ્ઞાન રૂપી ઈશ્વર જણાવતા કહ્યું કે સૂર્યની સાધના અને આરાધનાને અત્યંત કલ્યાણકારી કહ્યા છે.
પ્રત્યક્ષ દેવતા સૂર્યની ઉપાસના ખુબ જ ઝડપથી ફળ આપનારી માનવામાં આવે છે. તેની સાધના સ્વયં પ્રભુ શ્રી રામે પણ કરી હતી. તમને જણાવી દઈએ કે ભગવાન શ્રી રામના પૂર્વજ પણ સૂર્યવંશી હતા. ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના પુત્ર સાંબ પણ સૂર્યની ઉપાસના કરીને પોતાના કૃષ્ઠ રોગ દુર કરી શક્યા હતા. તમને જણાવી દઈએ કે સૂર્ય દેવનો પરિવાર ખુબ જ મોટો છે. તેની સંજ્ઞા અને છાંયા નામની બે પત્નીઓ અને 10 સંતાન છે, જેમાં યમરાજ અને શનિદેવ જેવા પુત્ર અને યમુના જેવી દીકરી પણ શામિલ છે. મનુ સ્મૃતિના રચયતા વૈવસ્વત મનુ પણ સૂર્ય પુત્ર જ છે.
સૂર્યદેવની પત્નીઓ : સૂર્ય દેવની બે પત્નીઓ સંજ્ઞા અને છાંયા છે. સંજ્ઞા સૂર્યના તેજને સહન ન કરી શકી એટલા માટે પોતાના પડછાયાને સૂર્ય દેવની પત્નીના રૂપમાં સ્થાપિત કરીને તપ કરવા જતી રહી. લાંબા સમય સુધી છાંયાને પોતાની પત્ની સમજીને સૂર્ય દેવ તેની સાથે રહેતા હતા. આ રાઝ ખુબ જ સમય પછી ખુલ્યું કે તે સંજ્ઞા નહિ છાંયા છે. સંજ્ઞાથી સૂર્ય દેવને જુડવા અશ્વિની કુમારોના રૂપમાં બે દીકરા સહિત છ સંતાન થયા, જો કે છાંયાથી તેના ચાર સંતાન હતા.
સૂર્યના સસરા વિશ્વકર્મા : દેવ શિલ્પી વિશ્વકર્મા સૂર્યની પત્ની સંજ્ઞાના પિતા હતા, માટે સૂર્યના સસરા થયા. તેમણે જ સંજ્ઞાના તપ કરવા જવાની જાણકારી સૂર્ય દેવને આપી હતી.
સૂર્ય પુત્ર યમ : ધર્મરાજ અથવા યમરાજ કહો, એ પણ સૂર્ય દેવના પુત્ર છે. તમને જણાવી દઈએ કે યમરાજ સૂર્ય દેવના સૌથી મોટા પુત્ર અને સંજ્ઞાનું પ્રથમ સંતાન છે.
યમી : યમી એટલે કે, યમુના નદી સૂર્યનું બીજું સંતાન અને મોટી પુત્રી છે. જે પોતાની માતા સંજ્ઞા અને સૂર્ય દેવના મળેલા આશીર્વાદના ચાલતા પૃથ્વી પર નદીના રૂપમાં પ્રસિદ્ધ થઈ.
વૈવસ્વત મનુ : સૂર્ય અને સંજ્ઞાનું ત્રીજું સંતાન છે. વૈવસ્વત મનુ વર્તમાન મન્વન્તરના આધિપતિ છે એટલે કે જે પ્રલય બાદ સંસારના પુનઃનિર્માણ કરવા વાળા પ્રથમ પુરુષ બન્યા અને તેમણે મનુ સ્મૃતિની રચના કરી.
શનિ દેવ : સૂર્ય અને છાંયાનું પ્રથમ સંતાન છે શનિદેવ, જેમણે કર્મફળ દાતા અને ન્યાયાધીકારી પણ કહેવામાં આવે છે. પોતાના જન્મથી શનિ પોતાના પિતા સાથે શત્રુ ભાવ રાખતા હતા. ભગવાન શંકરના વરદાનથી તેઓ નવગ્રહમાં સર્વશ્રેષ્ઠ સ્થાન પર ન્યુક્ત થયા અને માનવ તો શું દેવતા પણ તેના નામથી ભયભીત રહે છે.
તપ્તિ : છાંયા અને સૂર્યની કન્યા તપ્તિના વિવાહ અત્યંત ધર્માત્મા સોમવંશી રાજા સંવરણની સાથે થયા હતા. કુરુવંશના સ્થાપક રાજર્ષિ કુરુ આ બંનેનું જ સંતાન હતા. જેનાથી કૌરવોની ઉત્પત્તિ થઈ.
વિષ્ટિ અથવા ભદ્રા : સૂર્ય અને છાંયા પુત્રી વિષ્ટિ ભદ્રા નામથી નક્ષત્ર લોકમાં પ્રવિષ્ટ થઈ. ભદ્રા કાલે વર્ણ, લાંબા કેશ, મોટા મોટા દાંત થતા ભયંકર રૂપ વાળી કન્યા છે. ભદ્રા ગધેડાનું મુખ અને લાંબી પૂછ અને ત્રણ પગ સાથે ઉત્પન્ન થઈ હતી. શનિ દેવની જેમ ભદ્રાનો પણ સ્વભાવ પણ કડક માનવામાં આવે છે. તેણે તેના સ્વભાવને નિયંત્રણમાં રાખવા માટે ભગવાન બ્રહ્માએ તેને કાલ ગણના અથવા પંચાંગના એક પ્રમુખ અંગ વિષ્ટિ કરણમાં સ્થાન આપ્યું છે.
સાવર્ણી : સૂર્ય અને છાંયાની ચોથી સંતાન છે સાવર્ણી મનુ. વૈવસ્વત મનુની જેમ તેઓ આ મન્વન્તરના પછી આગળના એટલે કે આઠમાં મન્વન્તરના આધિપતિ થશે.
અશ્વિની કુમાર : સંજ્ઞા વિશે જાણકારી મળ્યા બાદ પોતાનું તેજ ઓછું કરીને સૂર્ય ઘોડો બનીને તેની પાસે ગયો. સંજ્ઞા તે સમયે અશ્વિની એટલે કે ઘોડીના રૂપમાં હતી. બંનેના સંયોગથી જુડવા અશ્વિની કુમારોની ઉત્પત્તિ થઈ જે દેવતાઓ વિરુદ્ધ છે. એવું કહેવાય છે કે દધીચિથી મધુ-વિદ્યા શીખવા માટે તેના ધડ પર ઘોડાનું મસ્તક રાખી દીધું હતું અને ત્યારે તેની પાસેથી મધુ વિદ્યા શીખી હતી. અત્યંત રૂપવાન માનવામાં આવતા અશ્વિની કુમાર નાસત્ય અને દસ્ત્રના નામથી પણ પ્રસિદ્ધ થયા.
રેવંત : સૂર્યની સૌથી નાની અને સંજ્ઞાની છઠ્ઠી સંતાન છે રેવંત જો તેના પુનર્મિલનના બાદ જન્મી હતી. રેવંત નિરંતર ભગવાન સૂર્યની સેવામાં રહે છે.
Jai shree Suryadev.